Gotovo da nema osobe koja je posetila Beograd, a da nije izdvojila vreme da prošeta po Kalemegdanu i obiđe kulturno blago, spomenike, znamenitosti i tajne koje ovaj deo prestonice Srbije čuva u svojim nedrima.
Najlepši i najveći beogradski park istovremeno je i najznačajniji kulturno-istorijski kompleks, kojim dominira Beogradska tvrđava iznad ušća Save u Dunav.
Kviz na tu temu pogledajte ovde:
Прикажи ову објаву у апликацији Instagram
Od proleća ove godine imamo priliku da kroz nesvakidašnju izložbu starih fotografija iz privatnih kolekcija, postavljenu u produžetku Velikog stepeništa, kod Aleje heroja, Kalemegdan upoznamo krećući se – stazama predaka. Upravo to je naziv ove postavke koja nam nudi šansu da tvrđavu i park sagledamo očima onih koji su tuda prolazili u predratno vreme.
Kako je ovaj prostor izgledao nekada, kako su nastali i kome su posvećeni spomenici na Kalemegdanu, koje se priče i legende oko njih pletu, da li su stari Beograđani i posetioci prestonice voleli ista mesta na kojima se okupljaju i ovi današnji, šta se promenilo, a šta je ostalo isto?
Odgovore na sva ta pitanja daje nam ova izložba otvorena krajem aprila u organizaciji JP „Beogradska tvrđava” i udruženja, odnosno Fesjbuk grupe „Bio jednom jedan Beograd”, koju je u proteklih nekoliko meseci videlo već na stotine posetilaca Kalemegdana iz Beograda, Srbije i celog sveta.
Ova postavka sadrži 36 vizuala sa oko 180 fotografija podeljenih u različite segmente i postavljenih na velike panoe.
– Na izloženim fotografijama ćete videti kako je prostor koji je dugo bio okovan vojnim objektima, strnjikom, razrušenim zidinama, blatom i lutalicama, nepristupačan običnom svetu, vremenom, sporim koracima, dobijao konture i sadržaje koji su menjali njegovo lice. To lice postaje, malo po malo, nešto što stanovnici ovoga grada počinju da primećuju i žele, a emocije između Beograđana i prostora postaju uzajamne. Urednici Fejsbuk grupe „Bio jednom jedan Beograd”, koja postoji već više od 10 godina i okuplja zaljubljenike u stari Beograd, njegovu istoriju, dešavanja i arhitekturu, imali su, pripremajući sa saradnicima ovaj izložbeni materijal, u vidu upravo taj neraskidivi život između ljudi i prostora koji zovemo Kalemegdan i Beogradska tvrđava. U tome su im pomogli brojni saradnici i privatni kolekcionari. Svi oni vam žele da prostor kome je izložba posvećena još više volite, čuvate i poštujete, jer će i on tada odgovoriti na isti način, pa i više – naveli su autori izložbe na jednom od vizuala.
Tekstove su pripremili, i izložene fotografije podelili sa javnošću, koristeći se pre svega sopstvenim zbirkama, urednici grupe: Sofija Mrišuk, Jelena Janić Ljubisavljević, Branka Nakaniši, Dragoljub Gajić Gaja, Zoran Živković i Željko Vuk, kao i nesebični saradnici i članovi grupe: Dušan Jovanović Šiško, Vera Vuković, Petar Ajduković, Milena Paranosić, Gordan Pomorišac, Dejan Milutinović, Vuk Stanisavljević, Jadranka Đorđević i Gorica Mitić.
Na fotografijama se može prepoznati današnji Kalemegdan, ali tu su i sadržaji kojih više nema poput klizališta, spomenika kneginji Zorki ili takozvanog Mosta uzdisaja, čija je lokacija ustanovljena samo zahvaljujući fotografijama.
Postavka je trebalo da bude otvorena mesec dana, ali je zbog velikog interesovanja ostala na Kalemegdanu mnogo duže. Nama će ona poslužiti i kao dobar je putokaz da se zajedno stazama predaka prošetamo kroz istoriju jednog od najpoznatijih i najznačajnijih starih delova Beograda.
Stoga vas vodimo do nekoliko najzanimljivijih panoa kako bismo vam ispričali i neke nove detalje koje na samoj postavci nećete videti…
Počnimo od samog početka…
Naziv Kalemegdan odnosi se samo na prostorni plato oko tvrđave koji je osamdesetih godina 19. veka pretvoren u park. Plato je, dok je tvrđava bila glavno vojno uporište Beograda, služio da se neprijatelj osmotri i sačeka za borbu. Zbog toga i njegovo ime potiče od turskih reči „kale” – grad, to jest tvrđava i „megdan” – polje.
Turci su Kalemegdan nazivali i Fićir-bajir što znači „breg za razmišljanje”.
Preuređivanje u park otpočelo je, posle predaje tvrđave Srbima 1867. po naređenju kneza Mihaila Obrenovića. Idejne skice za uređenje Kalemegdana napravio je prvi beogradski urbanista Emilijan Josimović, a zelenilo je zasađeno između 1873 i 1875.
Evo priče o nekim od spomenika, bista, znamenitih ljudi i događaja iz života predratnog Beograda predstavljenih na izložbi „Stazama predaka”.
Crkva Ružica
Šetnju ćemo započeti od prelepog zdanja ušuškanog u bršljan i opasanog ružama, smeštenog kraj zidina Beogradske tvrđave. U pitanju je Crkva Ružica, posvećena prazniku rođenja Bogorodice, i podignuta 1867. godine.
Prema narodnom verovanju, na ovom mestu se u srednjem veku, u vreme despota Stefana Lazarevića navodno nalazila istoimena crkva, ali za to nema nikakvih potvrda.
Zanimljivo je da naziv crkve, Ružica, vodi poreklo od starog paganskog praznika Rozalije, koji se proslavljao tako što su učesnici svetkovine bili posipani laticama ruža. Kako se pravoslavni praznik Svete Trojice vremenski poklapao sa antičkim Rozalijama, mnoge crkve koje su tokom srednjeg veka podizane u srpskim zemljama u narodu su bile poznate pod imenom Ružica.
Istorija pamti da je crkva postradala tokom Prvog svetskog rata i da je obnovljena 1925. godine kada je i dobila današnji izgled.
Na jednom od panoa na izložbi „Stazama predaka” navodi se da su od svega najinteresantniji unutrašnjost crkve, kao i dve bronzane skulpture pred vratima, izrađene, prema nacrtu Nikolaja Krasnova, u Vojnotehničkom zavodu u Кragujevcu. Taj zavod je od puščanih metaka, čaura i vojničkih sablji izradio i dva polijeleja koji i danas dominiraju ovom crkvom.
– Prema nekim izvorima, nakon oslobođenja Beograda na jednom šlepu na Savi pronađena je bronzana statua cara Franje Josifa koja je trebalo da zameni porušeni spomenik Karađorđu u Kalemegdanskom parku. Zauzimanjem Milice Jovanović, predsednice Društva kneginje Zorke, od te statue izlivena su tri zvona, od kojih je najveće poklonjeno Crkvi Ružici. Činjenica da je kompletan mobilijar za crkvu izrađen od ratnog materijala samo pojačava njenu autentičnost i želju da se time oda pošta svima koji su svojim životima platili slobodu Srbije i Beograda – piše na jednom od vizuala.
Spomenik zahvalnosti Francuskoj
Jedan od mnogobrojnih spomenika u Kalemegdanskom parku nalazi se u onom delu koji je uređen upravo po ugledu na francuske parkove. Lepo oblikovani visoki četinari i cvetne staze okružuju Spomenik zahvalnosti Francuskoj na čijem vrhu se nalazi bronzana figura žene, koja simbolizuje državu Francusku.
Srpski narod podigao ga jer nije želeo da se zaboravi na pomoć Francuske Srbiji u Prvom svetskom ratu. Na zadnjoj strani postolja uklesane su reči: „Volimo Francusku kao što je ona nas volela 1914–1918”.
Zanimljivo je da je reč o delu istog vajara koji je napravio i „Pobednika”, jednog od simbola čitavog Beograda – Ivana Meštrovića.
Svečanom otkrivanju spomenika, oktobra 1930. godine, prisustvovao je i kralj Aleksandar I Karađorđević.
Spomenik zahvalnosti Francuskoj proglašen je za spomenik kulture 1965. godine, a 1983. godine utvrđen je za dobro od velikog značaja za Republiku Srbiju.
Pobednik
Maločas pomenuti prepoznatljivi simbol Beograda, rad vajara Ivana Meštrovića, podignut je 1928. i posvećen desetogodišnjici proboja Solunskog fronta.
Spomenik je visok 14 metara, a bronzana skulptura predstavlja ratnika sa mačem u desnoj i sokolom u levoj ruci. Prvobitno je trebalo da bude postavljen u centru Beograda, na Terazijama, ali je naga muška figura izazvala protest tadašnje javnosti.
Autori izložbe upravo podsećaju na tekst novinara lista „Vreme” koji se 1927. godine pozabavio mišljenjem poznatih umetnika na temu Pobednika.
Na jednom od panoa tako piše da se u svom prepoznatljivom stilu, novinaru „Vremena” glumac Ilija Stanojević obratio rečima:
– Ovaj „Pobednik” ništa ne predstavlja. Kakvi cy onda pobeđeni ako je ovo pobednik? Nemam ništa protiv nagog, to je jedna umetnička sloboda, a u statuama naročito, ali onda te stvari idu u muzej.
Tin Ujević, kralj naših boema i najbolji pesnik mlađe generacije, dao je, gde drugo nego u kafani, svoje mišljenje o „Pobedniku”:
– Mislim da Meštrović sve svoje borbene i monumentalne statue tretira sa mnogo bombastičnosti i da im daje jednu nadmenost koja izgleda isuviše malo čovečna. Meštrović formira ekspresiju snage, potencira je gotovo do nečeg apsurdnog i uzaludno hoće da da trajniji ili večitiji karakter jednome prolaznom zamahu. On je napravio jednog razvijenog sportskog šampiona i ništa više. Uostalom, publika će moći da posmatra ovu plastičnu figuru samo u takvoj nebeskoj distanci koja će čulne njene posledice učiniti manje opasnim i osetljivim.
Evo i mišljenja Bore Stankovića:
– Umetnost mora da izazove plemenita osećanja. Ako ovaj Pobednik to osećanje izaziva, dobar je, ako ne, nije dobar. Ja mislim da on ta osećanja nije u mogućnosti da da i da stvori. Naš narod nije navikao na spomenike bez pokreta. Ovaj spomenik daleko je od toga da predstavi jedan živ primer najmanje borbenog. Detaljnije nemam šta da kažem, samo još to da Meštrović ne bi mogao u Americi postaviti ovakvu figuru. Da može, ne bi ni dolazio ovamo kao ni naš Nikola Tesla.
Kapije
Jedan segment izložbe posvećen je i kapijama Beograda.
– Kapije, utvrđenja kroz koje su vekovima defilovale čitave vojske, danas predstavljaju tek sećanje na značaj nekadašnjeg Beograda. Građene u različitim periodima, sve do kraja svog strateškog značaja u 19. veku, one su pomerane, popravljane, proširivane, doziđivane, ukrašavane… sve u zavisnosti od trenutnih potreba sklonosti vojnih arhitekata. Posle teških oštećenja u Velikom ratu, Beogradska tvrđava je obnovljena i dodatno ukrašena visećim fenjerima i kandelabrima, a kapijama je vraćena nekadašnja lepota koja se ogledala u patini i stilskoj raznolikosti. U međuratnom periodu one su postale prepoznatljiv dekor pred kojim su svojim objektivima mnogi beogradski fotografi ovekovečili Beograđane i goste prestonice i time nam ostavili uspomenu na njihov tadašnji izgled – navode autori izložbe.
Jedna od prepoznatljivih kapija je unutrašja Stambol kapija. Bila je to u tursko vreme glavna kapija na pravcu Carigradskog druma. Posle predaje ključeva Knezu Mihailu 1867. godine na Stambol kapiji, pored turske istaknuta je i srpska zastava, a turskog stražara zamenio je srpski.
Kada je Srbija objavila rat Turskoj 1876. godine, sa kapije je skinut stub na kojem se nalazila turska zastava kao poslednji znak vazalskog odnosa Srbije prema Turskom carstvu.
Kula Nebojša
Najbolje očuvana i najveća srednjovekovna topovska kula Beogradske tvrđave, Kula Nebojša, podignuta je oko 1460. na samoj obali reke i štitila je ulaz u pristanište. Kula je osmougaone osnove, visoka je oko 22 metra i ima prizemlje i četiri sprata.
– U beleškama evropskih turskih putnika koji su prolazili kroz Beograd tokom 16. i 17. veka, ova Donjogradska kula se pominje kao Bela ili Temišvarska. Ovo je tipična topovska kula, koja je imala veoma značajnu ulogu u sistemu odbrane Beograda, posebno tokom turske opsade 1521. godine. Pad kule nagovestio je brzi slom odbrane Beograda koji su Turci konačno osvojili u avgustu 1521. Sve do kraja 18. veka štitila je pristup pristaništu, a nakon toga je postala tamnica. U proleće 1798. tu je zatvoren i ubijen grčki patriota Riga od Fere, borac za oslobođenje balkanskih naroda od Turaka. U leto 1815. u kuli je zatočen i Jevrem Obrenović, brat kneza Miloša – zapisali su autori izložbe.
Umetnički paviljon „Cvijeta Zuzorić”
Umetnički paviljon „Cvijeta Zuzorić” podignut je 1928. prilozima društva prijatelja umetnosti „Cvijeta Zuzorić”, a po ideji Branislava Nušića i prema projektu arhitekte Branislava Kojića.
Bio je to prvi namenski izložbeni prostor u Beogradu. U Paviljonu se održavaju likovne izložbe, koncerti i drugi kulturni događaji, u njemu je i sedište Udruženja likovnih umetnika Srbije.
Cvijeta Zuzorić (1552-1648) bila je pesnikinja, plemkinja i jedna od najlepših žena Dubrovnika.
Na izložbi se može saznati da je jedan od dobrotvora koji je dao prilog za izgradnju ovog paviljona bio i Đorđe Vajfert, a da je paviljon otvoren 23. decembra 1928. u prisustvu kneza Pavla, kneginje Olge, patrijarha Dimitrija i predstavnika Srpske kraljevske akademije, opštine i drugih javnih ličnosti.
– Prva izložba beogradskih slikara i vajara otvorena 30. decembra 1928. Izlagali su Beta Vukanović, Milena Pavlović Barili, Vasa Pomorišac, Uroš Predić, kao u vajari Petar Palavičini i Toma Rosandić. Do početka Drugog svetskog rata, Beograđani su izložbama u paviljonu mogli da vide dela Renoara, Van Goga, Matisa, Pikasa, Šagala, Grosa i drugih – piše na vizualu posvećenom ovoj temi.
Fontana „Ribar”
Jedna od zanimljivijih priča na izložbi svakako je ona o fontani „Ribar” („Borba”) smeštenoj u središtu najstarijeg dela parka Kalemegdan.
Skulpturu ribara koji se bori sa zmijom, izlivenu u bronzi, poručili su beogradski opštinari od poznatog vajara Simeona Roksandića, a on ju je izvajao za vreme svog boravka u Rimu, 1906. godine.
– Kako se baš u to vreme spremala velika Balkanska izložba u Londonu, Roksandić je pozvan da u njoj učestvuje. „Ribar” je tako upakovan i ukrcan na lađu koja je trebalo da ga preveze do Londona. Ubrzo je stigla neprijatna vest da je brod koji je putovao u London potonuo, a sa njim i „Ribar”. Umetnik je po hitnom postupku izlio drugu skulpturu, koristeći iste kalupe. Međutim, ispostavilo se da je vest o brodolomu neistinita. Prvobitni „Ribar” je uspešno izložen u Londonu – pročitaćete na izložbi.
Originalni odlivak je 1912. godine zagrebačka opština otkupila i izložila na Jezuitskom trgu u Zagrebu. Tako se danas u Beogradu i Zagrebu nalaze dve istovetne skulpture.
Crkva Svete Petke
Kapela Svete Petke, zajedno sa Crkvom Ružicom, predstavlja jedno od najpoštovanijih svetilišta u Beogradu. Podignuta je nad izvorom koji se još od srednjeg veka smatrao čudotvornim i blagotvornim za žene.
Sadašnja kapela podignuta je 1937. godine na mestu stare oštećene tokom Velikog rata. Gradilo se prema projektu arhitekte Momira Korunovića u duhu srpskog srednjovekovnog crkvenog graditeljstva. U crkvi su u prvo vreme postojale freske, koje su dosta brzo propale, pa je umesto njih ceo enterijer ukrašen mozaicima.
Prilikom kopanja temelja za crkvu svete Petke iskopane su kosti srpskih vojnika poginulih prilikom odbrane Beograda 1914-15 godine, koje su potom prenete u kosturnicu sagrađenu u bedemima Jakšićeve kule.
