Trst, velika luka na obali Jadrana, grad sa svojih nešto malo više od 200.000 stanovnika, smešten u pokrajini Friuli Venecija Đulija, takoreći na tromeđi Italije, Austrije i Slovenije, na mnogo je načina u svojoj relativno novijoj istoriji vezan za Srbe i Srbiju.
Čini se da je upravo naš narod u neku ruku krojio sudbinu Trsta i umnogome doprineo njegovom napretku u poslednjih par vekova. Iako će danas na pomen Trsta, većini ljudi u Srbiji prva asocijacija biti šverc farmerki i drugih dobara u vreme kriznih devedesetih godina prošlog veka, Trst Srbe drugačije pamti…
Pre nego što nastavimo, pogledajte kviz:
Прикажи ову објаву у апликацији Instagram
Sa agencijom „Star turs” smo iz Pančeva, autobusom krenuli na izlet baš u taj grad kako bismo zakoračili stazama i ulicama kojima su nekada prolazili naši preci ispisujući istoriju grada. Kao nemi raskošni svedok tih prošlih dana, u Trstu se ponosno izdiže srpska pravoslavna Crkva svetog Spiridona…
Uz Đenovu, Trst je najznačajniji lučki grad i veliki deo italijanske spoljne trgovine sa ostalim evropskim i svetskim državama se odvija upravo odavde.
Oduvek je zbog tog svog geografskog položaja Trst predodređen da se razvija prema moru, što se naročito intenziviralo za vreme austrijske vladavine. Izuzetnu ulogu u tome su odigrali naši preci, odnosno ljudi iz Srbije i sa Balkana, koji su među prvima prepoznali potencijale ovog grada. Oni su u Trstu u vreme Austrijanaca predstavljali neku vrstu gradske buržoazije i diktirali ne samo napredak, već i tadašnji izgled grada.
Osim toga, ne treba zaboraviti ni to da je ovaj grad u Drugom svetskom ratu od okupatora 1945. oslobodila upravo naša armija. Čak 5.000 jugoslovenskih boraca tu je izgubilo život, pa ne čudi što je Tito kasnije na mirovnim konferencijama tražio da Trst pripadne Jugoslaviji, ali nije naišao na podršku pre svega Amerikanaca i Rusa. Trst je ostao italijanski, a konekcije između naše zemlje i ovoga grada ostale su veoma jake.
Naš obilazak započeli smo u ranim jutarnjim satima, dok je grad još bio uspavan, sa čuvenog Velikog kanala (Canal Grande) iz 18. veka, oko koga je Marija Terezija rešila da napravi modernu gradsku četvrt i centar ekonomskog i privrednog razvoja grada. Ovaj deo Trsta i danas je poznat kao Terezijanska četvrt. Kanal je zamišljen kao direktna veza četvrti sa morem.
Zastali smo na Crvenom mostu (Ponte rosso), baš tamo gde su naši ljudi 90-tih godina dolazili na veliku pijacu, popularni buvljak, u nabavku dobara i šverc farmerki.
A kao što smo već rekli, konekcija Srbije sa Italijom počela mnogo ranije od šverca, u 18. veku, kada je Trst počeo svoju progresiju. Tridesetih godina tog 18. veka austrijski car Karlo VI dao je Trstu status slobodnog grada, čime počinje munjevit razvoj trgovine. Tako su se u Trst počeli doseljavati trgovci i zanatlije istočnog Sredozemlja raznih veroispovesti, među njima i Srbi, Iliri, hrišćani pravoslavci, poreklom iz Boke Kotorske i južne Hercegovine (1736).
Zajedno sa Grcima oni su osnovali Srpsku pravoslavnu crkvenu opštinu.
Osnivači Opštine bili su vlasnici trgovačkih kompanija, brodovlasnici, pomorski oficiri i agenti osiguranja, a to su Kurtovići, Miletići, Ćirkovići, Vojnovići, Teodorovići i Riznići. Opština je brojala 69 porodica i 330 duša.
Mnoge zgrade u gradu, podignute po projektima velikih arhitekata kao što su Korti i Berlam, nose njihova imena: palata Gopčević, koja se nalazi na Velikom kanalu, i čija je fasada ukrašena skulpturama heroja sa Kosova Polja. zatim palate Vučetić, Riznić, Škuljević, Kurtović, Teodorović…
Koliko su ovi veliki Srbi bili značajni za razvoj Trsta, posvedočiće još nekoliko primera.
Za početak, spomenućemo da je bogati trgovac Jovo Kurtović, poreklom Hercegovac iz Trebinja, iz Trsta organizovao prvu trgovinsku plovidbu za Ameriku, konkretno za Filadelfiju 1782. godine i doprineo razvoju bankarstva i osnivanju osiguravajućih društava u ovom gradu.
Srbi su za Trst značajni i zato što su osnovali prvu gradsku bolnicu. Za to je zaslužan doktor Dimitrije Frušić, poreklom iz jednog sela pored Sremske Mitrovice. On je završio čuvenu Karlovačku gimnaziju, studirao je medicinu u Pešti i Beču i kao jedan od najučenijih ljudi tog doba, u Zemunu je najpre otvorio svoju lekarsku ordinaciju. Potom je oženio Tršćanku i doselio se u Trst, gde sa nekim viđenijim bogatim Srbima tog doba u gradu osniva prvu gradsku bolnicu.
Jovan Riznić je takođe bio značajan za Trst. I on potiče iz ugledne imućne srpske porodice. Njegov otac posedovao je oko 50 galija, trgovačkih brodova i, s obzirom na to bogatstvo, mogao je sebi da priušti da lični učitelj malog Jovana bude Dositej Obradović. Kada je Jovan stasao, on nastavlja da se bavi trgovinom, ali u Rusiji, u Odesi (današnja Ukrajina). Pošto je voleo književnost, tamo osniva neku vrstu književnog kluba u svom stanu i okuplja poznate književnike tog vremena, između ostalog Puškina, koji se zaljubljuje u njegovu suprugu, i posvećuje joj jednu pesmu.
Tu je i već pomenuta porodica Gopčević, u čijoj je kući sa prelepom fasadom koja oduzima dah, danas smešten jedan od tršćanskih muzeja. Ova porodica došla je iz Herceg Novog u 19. veku, bila je jedna od najbogatijih porodica tog doba i posedovala je većinu lokala oko Velikog kanala.
Srba je polovinom 18. veka u Trstu bilo toliko mnogo da su od Marije Terezije dobili pravo da tamo imaju školu i crkvu i tako je zapravo i počela gradnja Crkve Svetog Spiridona, koja postoji i dan danas.
Prvo zdanje te crkve Srbi upravo i zidaju polovinom 18. veka, ali kako su tu bile solane, i tlo je zbog soli bilo pomalo nestabilno i rastresito, ta primitivna gradnja nije dugo izdržala i urušila se. Tada se pojavljuje već pomenuti Jovo Kurtović i drugi bogati Srbi i Grci, takođe pravoslavci koji su u Trstu imali svoju manju zajednicu, i učestvuju u gradnji crkve sa svojim prilozima. Dovode se majstori iz Milana, donosi se kvalitetan kamen iz Hrvatske i zida se ova današnja crkva.
Ona je u početku bila zajednička, srpsko-grčka, ali u jednom momentu dolazi do neslaganja oko jezika bogosluženja i to se završava time što su Grci Srbima prodali svoj udeo u crkvi, što nije bio nikakav problem s obzirom na bogatstvo Srba ovog grada u to vreme. Grci sebi potom grade novu crkvu – Crkvu Svetog Nikole, koja takođe danas i dalje postoji u Trstu.
Sveti Spiridon, kome je posvećena srpska crkva, pre svega je svetac zaštitnik Kipra, gde je i rođen i odakle je širio učenje o Hristu. Kasnije prelazi na Krf, za koji je izuzetno važan i gde ga Grci takođe smatraju zaštitnikom ostrva. Tamo danas počivaju njegove mošti.
Izgradnja novog hrama počela 1861. godine na mestu starog, prvobitnog hrama. Projekat je uradio arhitekta Karlo Mačakninji, inspirisan vizantijskom tradicijom. Hram je osvećen 1869, a završen tek 1885. godine. U osnovi hrama upisan je grčki krst, a hram, prema zvaničnim podacima, može da primi 1.600 vernika.
Iznad centralnog dela, između četiri zvonika, nadvija se kupola poduprta lukovima, a sa strane tri polukupole. Ornamenti u boji delo su umetnika Antonija Karemija. Živopis je uradio slikar Đuzepe Bertini, dok je mozaike sa zlatnom pozadinom izradila kompanija iz Murana prema crtežima Berinija, Bizija i Pompea Bertinija. Krov hrama je od olova.
Spoljašnjost hrama odlikuje se prefinjenim ukrasima: na glavnoj fasadi nalazi se mozaik Svetog Spiridona iznad kojeg se uzdižu skulpture svetitelja sa cvetnim dekorima i motivima, delo vajara Emilija Bizija. Na najvišem delu timpanona sa obe strane trifora je mozaik koji prikazuje Jevanđeliste, a iznad njega medaljon sa Svevišnjim Gospodom.
Na severnoj fasadi, okrenutoj ka Velikom kanalu nalazi se mozaik Svetog Arhangela Mihajla, a iznad njega još dva mozaika: Sv. Atanasija i Sv. Grigorija Nazijanina. Na južnoj fasadi ističe se mozaik Bogorodice sa Hristom mladencem, a iznad njega mozaici Sv. Vasilija Velikog i Sv. Jovana Zlatotustog.
Hram je sa svih strana ograđen. U prošlosti su mrtvi bili sahranjivani u porti, dok danas Srpska pravoslavna crkvena opština ima groblje u delu grada koji se zove Sveta Ana.
Unutrašnjost hrama
Unutrašnjost hrama pleni posetioce veličanstvenošću vizantijske umetnosti sa brojnim ukrasima na blistavoj zlatnoj pozadini. Na centralnoj kupoli prikazan je Hristos Pantokrator na zvezdanom nebu.
Malo niže nalazimo osam bifora kroz koje dopire svetlost u hram, dok je u tamburu kupole naslikan Hristos na prestolu okružen svetiteljima. Na pandantifima ispod kupole mogu se videti simboli Jevanđelista.
Iz centralnog dela hram se širi na četiri strane formirajući krst. Nad kracima krsta su bogato ukrašene polukupole. Na oltarskoj apsidi naslikan je Hristos na prestolu okružen apostolima, a na ukrasnom vencu nalaze se dva anđela. Na severnoj polukupoli prikazan je Sv. Spiridon na Nikejskom saboru, a na južnoj Uspenje Presvete Bogorodice. Iznad glavnih ulaznih vrata prikazan je sarkofag Sv. Spiridona, dok su iznad bočnih vrata Sv. Ilija i Sv. Jovan Krstitelj. Na zidovima hrama između bifora predstavljeni su svetitelji pravoslavne crkve.
Ikonostas
Ikonostas je sazidan od čvrstog materijala. Podeljen je na tri dela: na najvišem delu prikazano je Raspeće Hristovo, sa leve strane Vaskrsenje, a sa desne Krštenje Hristovo. Na srednjem delu stoje ikone Sv. Simeona Mirotočivog, Sv. Save, Sv. Stefana Prvovenčanog i Sv. cara Uroša, dok se na najnižem delu nalaze ikone Sv. Spiridona, Bogorodice sa Hristom mladencem, Isusa Hrista i Blagovesti.
Srebrni okovi na ikonama izrađeni su u Moskvi između 1846. i 1850. godine. Na carskim dverima prikazane su Blagovesti.
Oltar
Oltar se nalazi iza ikonostasa. Iznad Časne trpeze prikazano je Raspeće na mermeru ukrašeno srebrom i dragim kamenjem sa Presvetom Bogorodicom, Sv. Jovanom Bogoslovom i Sv. Spiridonom.
Prednja strana Časne trpeze ukrašena je reprodukcijom Da Vinčijeve Tajne večere u bronzanom bareljefu (Venecija, 1860-1880).
Lađa hrama
U lađi hrama nalazi se osam velikih svećnjaka: četiri su dar Jovana Kurtovića (1763), a četiri sa simbolima Jevanđelista, anđela i likom Sv. Spiridona dar su Rista Škuljevića (1899). Veliki vojvoda Pavle Romanov, kasnije ruski car Pavle І, poklonio je prilikom posete 1782. Opštini srebrno kandilo. Sačuvan je i polijelej iz prethodnog hrama.
Srpsku pravoslavnu crkvenu opštinu u Trstu posetili su brojni velikani srpske i ruske kulture: vladika Petar II Petrović Njegoš, Vuk Stefanović Karadžić, Dositej Obradović i drugi.
Na muzičkom polju važno je pomenuti prisustvo velikih muzičara koji su dirigovali horom, kao što je Frančesko Siniko (1810-1865), njegov sin Đuzepe i u skorijoj prošlosti Đorđo Kiršner.
Pogledajte još jedan video sa ostalim znamenitostima Trsta:
Прикажи ову објаву у апликацији Instagram
