Rak debelog creva ili kolorektalni karcinom predstavlja veliki zdravstveni problem u celom svetu. Godišnje se ova bolest dijagnostikuje kod milion ljudi širom planete, a Srbija, nažalost, ne zaostaje za svetskim prosekom.
Kolorektalni karcinom je kod nas drugi najčešći karcinom po obolevanju, učestalosti i umiranju kod muškaraca, a treći kod žena.
Godišnje se u našoj zemlji zabeleži preko 4 hiljade novoobolelih od kolorektalnog karcinoma, a u istom vremenskom periodu od ove vrste kancera umre u proseku preko 2.500 ljudi.
Na veliku smrtnost od te podmukle bolesti najviše utiče to što ona u početnim fazama gotovo da i ne daje simptome, pa se otkriva kasno, kada uznapreduje i kada su šanse za izlečenje znatno manje.
Situacija u južnom Banatu
Prema podacima Zavoda za javno zdravlje Pančevo, od ukupnog broja obolelih od malignih bolesti u 2019. godini u Južnom Banatu, najveći broj obolelih u muškoj populaciji bio je od karcinoma pluća 18,4%, debelog creva 16%, prostate 13%, mokraćne bešike 6,1% i želuca 4,4%.
Kod žena najveći broj obolelih od raka dojke 17,2%, debelog creva 9,5%, grlića materice 8,8%, pluća 7,7% i tela materice 6,8%.
Od ukupnog broja umrlih od malignih bolesti u 2019. godini u Južnobanatskom okrugu, u muškoj populaciji najveći broj smrtnih ishoda bio je od karcinoma pluća 28,9%, debelog creva 13,3% i prostate 7,5%, dok je kod žena najveći broj umrlih od raka pluća 19,7%, dojke 16,0% i debelog creva 9,6%.
Oprezno s polipima
Debelo crevo je dugačko oko 1,3 metra. Počinje od veze sa tankim crevom, a završava se sa anusom. Na bilo kom njegovom segmentu mogu nastati određene tvorevine kojima tu nije mesto. Ako su benigne, nazivamo ih polipima, a ako su maligne, onda je reč o karcinomu.
Češće se javljaju polipi, ali lekari upozoravaju na to da skoro svi polipi nakon 7-10 godina prelaze u karcinom, pa je stoga izuzetno važno da oni budu blagovremeno uklonjeni.
Simptomi
Pojava kolorektalnog karcionoma u velikom broju slučajeva nije praćena jasnim simptomima, što otežava postavljanje dijagnoze.
Najčešći i izuzetno značajan simptom raka debelog creva jeste pojava krvi u stolici u prikrivenom (okultnom) ili u vidljivom (manifestnom) obliku.
Iako se krv može javiti i u slučaju skoro bezopasnih problema kao što su hemoroidi, ni po koju cenu ne zanemarujte ovaj simptom i bez odlaganja se javite svom izabranom lekaru, kako bi vas on potom uputio na pregled kod gastroenterologa. Ipak, treba znati da se rak debelog creva može javiti, a da krvarenja uošte ne bude.
Ostali simptomi kolorektalnog kancera su nespecifični i vezuju se i za razne druge bolesti. Najčešće su to bol u trbuhu koji ne prolazi duže vreme, promene u crevnom pražnjenju i malokrvnost.
Gastroenterolozi kažu da pojava boli u slučaju ove vrste maligniteta nije dobar znak, jer to u većini slučajeva kazuje da je bolest uzela maha i da je tumor blokirao prolaz u nekom delu creva ili da je zahvatio neki susedni organ.
Faktori rizika
Uzrok obolevanja od raka debelog creva je uglavnom nepoznat, ali poznati su faktori rizika koji doprinose nastanku ove teške bolesti. Oni se svrstavaju u dve grupe. Prvu čini nasledni faktor, a drugu nepravilna ishrana i nezdrave životne navike.
Na sreću, prva grupa koja se tiče pozitivne porodične anamneze nije toliko zastupljena – javlja se u svega 10-15% slučajeva.
Drugu grupu faktora rizika, najdominantniju u nastanku karcinoma debelog creva, čine: nezdrava ishrana, to jest unošenje hrane bogate životinjskim mastima i proteinima, a oskudne vlaknima, kao i gojaznost, pušenje, konzumiranje alkohola i nedostatak fizičke aktivnosti.
Rizik od nastanka karcinoma debelog creva se povećava sa starošću i značajno raste nakon četrdesete godine života.
Prevencija
Rak debelog creva je bolest koja se može prevenirati eliminisanjem i smanjenjem faktora rizika, odnosno korigovanjem ishrane i životnih navika. Takođe, kada se rak otkrije u ranoj fazi, postoji mogućnost izlečenja u velikom procentu.
U cilju smanjenja smrtnosti od kolorektalnog karcinoma, kao i poboljšanja kvaliteta života obolelih, u Srbiji se od 2013. godine sprovodi Program organizovanog skrininga kolorektalnog karcinoma.
Ciljnu populaciju čine muškarci i žene starosti od 50 do 74 godine i oni se na preglede pozivaju na svake dve godine. Tom prilikom radi se imunohemijski FOBT test kojim se otkriva prisustvo skrivene krvi u stolici. Ako je nalaz pozitivan, pacijenti se upućuju na kolonoskopiju kako bi se utvrdio razlog te pojave.
Lekari napominju da osobe koje imaju genetske predispozicije za rak debelog creva, kao i one s inflamatornim oboljenjima debelog creva sa kolonoskopskim pregledima treba da krenu već od četrdesete godine života.
Terapija
U slučaju da se kancer debelog creva ipak javi, glavna terapijska opcija je hirurgija, a operativni postupak se kombinuje sa radioterapijom ili hemioterapijom.
Iako je tumor smešten u zidu creva, po pravilu se odstranjuje čitav segment debelog creva sa krvnim i limfnim sudovima i limfnim nodusima.
Ova radikalna metoda se primenjuje zato što karcinom debelog creva često metastazira i to prvo u limfne žlezde oko tumora, potom u regionalne limfne žlezde, a u kasnoj fazi daje metastaze u jetri, plućima, kostima i mozgu. Na svu sreću to nije toliko često: rani karcinom retko kada metastazira, dok kasni karcinom metastazira u 25-30% slučajeva.
Ishrana
Više od dve trećine svih karcinoma debelog creva nastaje zbog neizbalansirane ishrane i neadekvatnog načina života.
Nutricionisti preporučuju da se u cilju prevencije ove bolesti na meniju nađu biljna vlakna, integralne žitarice, leguminoze (pasulj, grašak, sočivo, boranija, soja…), povrće poput kelja, kupusa, prokelja, karfiola, brokolija, spanaća, blitve, voće, semenke, poput lana, susama, suncokreta, bundevinog ili čia semena i prebiotici i vitamin D.
S druge strane, treba izbegavati hranu koja sadrži masti životinjskog porekla – crveno meso, mesne prerađevine, roštilj, dimljena mesa, prženu i pohovanu hrana i industrijski prerađenu hranu (grickalice, slatkiši, majonez…).
Umesto toga. birajte posnija mesa: piletinu i ćuretinu i ribu.
Da biste obezbedili dovoljno biljnih vlakana uz meso obavezno jedite veću količinu povrća: jednu porciju svežeg kao salatu i jednu porciju barenog, kao prilog.
Pogledajte i priču žene koja je pobedila rak debelog creva:
Sufinansirao:
Grad Pančevo
Projekat „Za zdravo Pančevo“
